اتاق سرور مکانی برای نگهداری و محافظت از تجهیزات کامپیوتری مربوط به شبکه، ذخیره اطلاعات، ارائه‌دهنده خدمات مبتنی بر اینترنت، روتر‌ها، سوئیچ‌ها و موارد دیگر است. زمانی که یک شرکت یا کسب‌وکار به‌اندازه‌ای بزرگ می‌شود که نیاز به متمرکز کردن تجهیزات و زیر‌ساخت‌های کامپیوتری خود دارد، از اتاق سرور کمک می‌گیرد.

همان‌طور که یک‌خانه برای پخت‌وپز نیاز به آشپزخانه دارد، یک کسب‌وکار توسعه‌یافته نیز باید محلی برای نگهداری از زیر‌ساخت‌های شبکه خود که ارزشمند و گران‌قیمت ‌اند، داشته باشد. اما یک اتاق سرور استاندارد باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد؟ برای تنظیم و طراحی server room نیاز به چه تجهیزات و امکاناتی است؟ برای محافظت از دارایی‌ها باید چه سیاست‌هایی اتخاذ شود؟ برای پاسخ به این سوالات تا انتهای این مقاله همراه ما باشید.

اتاق سرور چیست و چرا به server room نیاز است؟

همان‌طور که اشاره شد اتاق سرور به محلی و محیطی مناسب برای نگهداری و محافظت از اجزا و تجهیزات کامپیوتری یک شرکت یا مؤسسه گفته می‌شود. زمانی که لپ‌تاپی برای انجام امورات کامپیوتری خود تهیه می‌کنید، برای محافظت و نگهداری از آن هنگام جابه‌جایی یا استفاده، نیاز به تهیه یک کیف مناسب نیز احساس می‌شود. حال در نظر داشته باشید تا برای نگهداری و محافظت از سرور‌های حداقل چند صد میلیونی نیاز به چه اقداماتی است؟

بهتر است اشاره‌ای به تعریف سرور برای درک بهتر این مطلب داشته باشیم. سرور نوعی کامپیوتر البته باقدرت پردازش و ذخیره‌سازی بالا است که بدون قسمت‌های اضافی کامپیوتر مانند باند، کیبورد، موس، مانیتور و… شناخته می‌شود. از سرور زمانی که نیاز به پردازش اطلاعات با حجم زیاد (مانند پردازش اطلاعات مربوط کاربران یک سایت که روزانه حداقل 1000 نفر از آن بازدید می‌کنند) باشد، استفاده می‌شود. برای آشنایی بیشتر مقاله سرور چیست را مطالعه کنید.

در سال 1401، قیمت یک سیستم یا لپ‌تاپ معمولی حداقل 15 الی 20 میلیون تومان است. حال فرض شود که یک سرور باقدرت پردازشی تقریبا 5 برابر نسبت به سیستم یا لپ‌تاپ یاد شده چه قیمتی خواهد داشت! در اکثر موارد شرکت‌هایی که نیاز به سرور روم دارند حداقل چند ده سرور در اختیار داشته یا تهیه خواهند کرد تا زیر‌ساخت‌های موردنیاز تأمین گردد. ازاین‌رو شاید گفت که سرمایه و دارایی کسب‌وکار‌ها در این قسمت نزدیک به چند میلیارد خواهد شد.

همچنین اطلاعات و داده‌هایی که در این تجهیزات کامپیوتری نگهداری می‌شوند خود نیز ارزش بالایی داشته ازاین‌رو باید مکانی برای نگهداری و حفاظت از این دارایی‌ها در نظر گرفته شود. شرکت‌هایی مانند google، microsoft، meta، apple و… همه‌ و همه اتاق سرور (درحقیقت مرکز داده) بسیار بزرگ و مجهزی برای نگهداری از ارزشمندترین دارایی‌های خود یعنی اطلاعات دارند.

تفاوت اتاق سرور، مرکز داده و میکرو دیتاسنتر

در چند خط بالا‌تر به کلمه مرکز داده اشاره شد. بهتر است تا در کنار یادگیری مفهوم سرور روم یا همان اتاق سرور با مفاهیم Data centers (مراکز داده) و Micro data centers (مراکز داده میکرو) نیز آشنا شویم.

Data centers چیست؟

اگر اتاق سرور یک واحد از آپارتمان یا مجتمعی مسکونی در نظر گرفته شود، مرکز داده کل آپارتمان یا مجتمع مسکونی است. در حقیقت مرکز داده به‌گونه‌ای از تعداد زیادی اتاق سرور تشکیل شده اما در مواردی مانند پهنای باند و برخی تجهیزات تخصصی با اتاق سرور معمولی متفاوت است. زیرا که اگر اتاق سرور ارائه‌دهنده خدمات کامپیوتری یک سازمان باشد، مرکز داده ارائه‌دهنده خدمات کامپیوتری چند صد سازمان و میلیون‌ها کاربر است. ازاین‌جهت نیاز است تا سیستم‌‌ها و تجهیزاتی چه‌بسا به‌روزتر، بهتر و گران‌تر در آن استفاده شود. برای اشنایی بیشتر با تعریف دیتا‌سنتر کلیک کنید.

Micro data centers چیست؟

در مثال یاد شده مرکز داده یک آپارتمان یا مجتمع مسکونی و اتاق سرور واحدی از آن بود. اما اگر بخواهیم موردی را نیز به میکرو دیتاسنتر تشبیه کنیم، یک کانکس یا اتاقک پیش‌ساخته بهترین گزینه است. از کانکس یا اتاقک پیش‌ساخته به دلیل قابل‌حمل بودن در موارد مختلفی استفاده می‌شود. مانند استقرار موقت، گسترش ظرفیت یک ساختمان به‌صورت موقت یا دائمی، استفاده در منطق دور‌افتاده که ساخت‌وساز امکان‌پذیر نیست و… .

دقیقا از میکرو دیتاسنتر نیز به دلیل قابل‌حمل بودن برای افزایش ظرفیت محاسباتی به‌صورت موقت یا دائمی، استقرار تجهیزات کامپیوتری در مناطق محروم و با دسترسی محدود، استقرار سریع در زمان‌های اضطراری و موارد دیگر استفاده می‌شود. در نهایت باید عنوان کرد که میکرو مرکز داده همان اتاق سرور اما در ابعاد کوچک‌تر، با تجهیزات کمتر و قابل‌حمل است.

اندازه مناسب اتاق سرور یا server room

شاید سوال پیش آید که اندازه استاندارد و مناسب برای یک اتاق سرور چه‌قدر است؟ در پاسخ باید گفت که بسته به تجهیزات، تعداد سرور‌ها، مکان اتاق، نوع سیستم‌های تهویه، کنترل، امنیت و… می‌توان اندازه‌های متفاوتی برای server room در نظر گرفت. اما باید عنوان کرد که یک محیط مناسب برای نگهداری تجهیزات و اجزای مختلف ارائه‌دهنده سرویس‌های کامپیوتری باید مکان کافی برای موارد زیر را داشته باشند:

• یک اتاق سرور استاندارد باید به‌اندازه کافی بزرگ باشد تا بتوان علاوه بر قراردادن سرور‌ها و تجهیزات، به‌راحتی میان آن‌ها حرکت کرد تا در صورت رخداد حوادث پیش‌بینی نشده مانند آتش‌سوزی یا تعمیر و تعویض قسمت‌های مختلف با مشکل مواجه نشوید.
• Server room مناسب باید فضای کافی برای استقرار کابل‌ها، سیستم تهویه مناسب و متناسب با ابعاد و اندازه تجهیزات، مکانی برای کنترل و مدیریت سرور‌ها و تعبیه منبع نیرو مناسب همراه با منبع نیروی پشتیبان را داشته باشد.
• ارتفاع یک سرور روم باید به‌اندازه‌ای در نظر گرفته شود تا عبور مرور در هنگام انتقال تجهیزات و قسمت‌های بزرگ تشکیل‌دهنده سرور با مشکل مواجه نشود و این عمل بادقت و امنیت بالا صورت گیرد. زیرا که این نوع تجهیزات کامپیوتری بسیار گران‌قیمت و حساس هستند. به‌صورت معمول حداقل 9 فوت یا تقریبا 3 متر برای ارتفاع اتاق سرور در نظر گرفته می‌شود.
• ابعاد و اندازه محل نگهداری سرور‌ها باید متناسب با تعداد پنجره و درب‌های ورودی و خروجی تعیین گردد. زیرا که عمل تهویه اغلب از طریق پنجره و مکان‌هایی که ورود و خروج هوا میسر است، انجام می‌پذیرد. البته این مورد برای اتاق سرور‌های بزرگ‌تر و مجهز‌تر فرق می‌کند. زیرا در این موارد سیستم تهویه و خنک‌سازی متفاوت و پیشرفته‌تر خواهد بود.

طراحی اتاق سرور مناسب و متناسب با استاندارد‌های جهانی

با مفهوم اتاق سرور آشنا شدیم و ابعاد و اندازه‌های مناسب برای نگهداری از تجهیزات کامپیوتری را شرح دادیم. حال سوال اینجاست که سازمان‌هایی توسعه‌یافته و کسب‌وکار‌های به‌اندازه کافی وسیع که نیاز به اتاق سرور دارند، چه مواردی را باید برای طراحی سرور روم مناسب و متناسب با استاندارد‌های جهانی در نظر داشته باشند. یکی از مهم‌ترین این موارد اندازه اتاق سرور است که پیش‌تر در مورد آن گفتیم. اما المان‌های دیگر نیز در این امر دخیل بوده که شامل موارد زیر هستند.

1. تجهیزاتی برای کنترل دقیق محیط

میزان دما و رطوبت محیط دو فاکتور مهم و تأثیرگذار در عملکرد تجهیزات کامپیوتری مانند برد‌های سرور، روتر‌ها، سوئیچ‌ها و… است. یک اتاق سرور مناسب و متناسب با استاندارد‌های جهانی باید سنسور‌هایی حساس به دما و رطوبت داشته باشد تا با کنترل دقیق این المان‌ها، در صورت لزوم با روش‌ها و دستگاه‌های مناسب آن‌ها را تغییر دهد.

2. ابزار مناسب برای تهویه هوا و کاهش دما

از دیگر موارد مهمی که باید در طراحی اتاق سرور در نظر گرفته شود، تهویه هوای مناسب است. بیشتر سرور روم‌های معمولی با یک سیستم گردش و تهویه هوا ساده می‌توانند به‌خوبی دمای محیط را کنترل کنند. زیرا که تجهیزات کامپیوتری با مصرف برق گرما تولید می‌کنند و این گرما در صورت افزایش می‌تواند برای سلامت دستگاه‌ها و حتی امنیت server room خطرآفرین باشد. تا جایی که برخی از محیط‌های نگهداری سرور‌ها به دلیل مجهز‌تر بودن نیاز به سیستم‌های قدرتمند‌تر برای کنترل دما و تهویه هستند. مانند عمل خنک‌سازی غوطه‌وری یا immersion cooling.

مقاله جذاب سرمایش اتاق سرور را نیز از دست ندهید.

3. سیستم اطفای حریق مناسب

منبع نیروی اتاق سرور‌ها برق بوده و چندین متر کابل (حتی در مواردی چندین کیلومتر سیم) برای اتصال بخش‌های مختلف استفاده می‌شود. این عوامل ریسک آتش‌سوزی را تا حد زیادی بالا می‌برند زیرا که دمای محیط با فعالیت مداوم سرور‌ها همواره در حال افزایش است. اما نکته‌ای که وجود دارد این است که با سیستم‌های اطفای حریق معمولی مانند آب نمی‌توان جلوی آسیب‌دیدن تجهیزات را گرفت.

زیرا آب خود قاتل دستگاه‌ها و سیستم‌های الکترونیکی است. همچنین به دلیل ارزش بالای تجهیزات و داده‌های ذخیره شده، باید سیستم اطفای حریق اتاق سرور به‌سرعت عمل کرده و تا جای ممکن در سریع‌ترین زمان آتش را سرکوب کند. از‌این‌رو استفاده از یک سیستم اطفای حریق مناسب برای سرور روم یکی از المان‌های مهم در طراحی آن است که باید توسط افراد عهده‌دار این مسئولیت در نظر گرفته شود.

4. جای‌گذاری مناسب کابل و سیم‌کشی

مورد دیگر تعبیه مکانی مناسب برای کابل‌های استفاده شده در server room است. این عمل باید به سه دلیل صورت گیرد. اول اینکه همان‌طور که گفته شد شاید چند صد متر تا چندین کیلومتر کابل در یک اتاق سرور استفاده شود که پراکندگی و بی‌نظمی این کابل‌ها کارایی سرور‌ها و مدیریت آن‌ها را به میزان زیادی پایین خواهد آورد.

دلیل دوم برای این‌که باید از یک مکان مناسب برای کابل‌ها و سیم‌کشی استفاده شود، دسترسی سریع به قسمت‌های مختلف کابل‌ها برای تعمیر یا جایگزینی آن‌ها است تا در کمترین زمان سرور‌ها دوباره راه‌اندازی شوند و مدت زیادی شبکه از دسترس خارج نباشد.
دلیل سوم جلوگیری از آسیب‌ها احتمالی مانند پارگی، پوسیدگی، افت کارایی و موارد مشابه در هنگام استفاده از محیطی مناسب برای نگهداری کابل است.

5. تعبیه منبع تغذیه مناسب و تأمین‌کننده نیروی برق پشتیبان

افت و نوسانات برق از دیگر مواردی است که می‌تواند به سرور‌ها و تجهیزات الکترونیکی آسیب‌های جدی وارد کند. ازاین‌رو باید از یک منبع تغذیه مناسب به‌منظور تأمین نیروی موردنیاز برای راه‌اندازی دستگاه‌ها استفاده شود که ارائه‌دهنده نیرو و برقی پایدار باشد. همچنین در اتاق سرور نیاز است تا منبع نیروی ثانویه‌ای هم در نظر بگیرید تا در صورت وقوع اتفاقاتی مانند قطعی برق، تا زمان وصل شدن یا جایگزینی منبع دیگر، سرور و شبکه از دسترس خارج نشود.

6. بخش‌بندی با استفاده از قفسه‌ها، کابینت‌ها و محفظه‌های مناسب

استفاده از محفظه‌ای مناسب برای گذاشتن اجزای سرور مانند برد‌ها و تأمین‌کننده منابع تغذیه در آن‌ها از دیگر موارد مهمی است که در طراحی server room باید در نظر گرفته شود. معمولا اندازه قفسه‌های موجود در بازار استاندارد هستند که از واحدهای اندازه‌گیری RU یا U برای ساخت آن‌ها استفاده می‌شود. نوع قفسه‌ها نیز متفاوت است و بسته به نوع اتاق سرور، مکان اجرای سرور روم، نوع سرمایش استفاده شده و موارد دیگر می‌توان از قفسه‌های ضد آب، ضد گردوغبار و با طراحی پیچیده یا ساده استفاده کرد.

7. استفاده از متریال مناسب برای پوشش دیوار‌ها، سقف و کف

برای داشتن یک اتاق سرور استاندارد باید از متریال مناسبی درپوشش دیوار‌ها، سقف و کف استفاده کنید تا عایق صدا و ضد الکتریسیته ساکن باشد. زیرا اول این‌که ممکن است دستگاه‌ها و تجهیزات قرار داده شده مانند منابع تأمین نیرو، صدای زیادی تولید کند که آزاردهنده باشد. دوم هم برای جلوگیری از تخلیه الکترواستاتیک بهتر است تا پوشش کف و تا ارتفاع معینی از دیوار‌ها (مثلا 1 متر) از عایق ضد الکتریسیته باشد. این کار امنیت اتاق سرور شما را حد زیادی افزایش خواهد داد.

8. مکانی برای حفاظت و نگهبانی

در نهایت باید گفت که سرور روم‌ها (server rooms) جزو مهم‌ترین دارایی‌های یک شرکت یا سازمان هستند که اطلاعات مهم و حتی محرمانه‌ای در آن‌ها نگهداری می‌شود و ارزش بالایی دارند. مانند خزانه‌های یک کشور، اتاق‌های سرور نیز خزانه‌های اطلاعاتی کسب‌وکار‌ها هستند. ازاین‌رو برای امنیت بیشتر این مکان‌ها، استفاده از نگهبان و تعبیه مکانی برای حفاظت، ابتدایی‌ترین و کمترین کاری است که یک سازمان باید انجام دهد.

بهتر است این نکته را هم اضافه کنیم که شرکت‌های بزرگی مانند Google یا Microsoft و ازاین‌دست کمپانی‌های بزرگ از برترین پروتکل‌های امنیتی برای حفاظت از server rooms و  data centers خود استفاده می‌کنند و در مواردی حتی مکان آن‌ها نیز محرمانه و مخفی باقی می‌ماند.

نکات نگهداری از اتاق سرور

ملاحظات مدیریت روزمره و عملیات استاندارد اتاق سرور هست که انتظار می‌رود قبل از برپایی این تاسیسات، کاملا نسبت به آنها آشنا باشید. بخش‌هایی که در ادامه معرفی می‌کنیم در طول دوره نگهداری همواره باید مورد بازبینی قرار گیرند.

• نصب سرور جدید: نصب سرور جدید شامل افزودن منابع تغذیه بیشتر، جداسازی کابل برق و داده، کابل‌کشی، توزیع وزن رک با توجه به سنگینی پیکربندی و کوتاه کردن کابل فیبر و داده خواهد بود.
• طرح‌بندی شبکه: سوئیچ‌ها و سایر تجهیزات شبکه باید طوری قرار گیرند که طول کابل داده‌ها به حداقل برسد و سیستم‌های حیاتی که نیاز به افزونگی دارند باید سوئیچ‌ها و روترهای اضافی متصل به منابع تغذیه داشته باشند.
• حذف سرور قدیمی یا خراب: همه کابل‌ها و تجهیزات سرور قبل از آنکه دور ریخته شوند، باید به‌درستی برچسب‌گذاری شده و اطلاعات مربوط به آنها در پایگاه داده به‌روز شود.
• مدیریت واکنش‌های اضطراری: سیاست‌های اضطراری باید تعریف و تنظیم شوند و رویه‌های واکنش اضطراری اعمال شوند. انتظار می‌رود تمام کیت‌های اضطراری و کپسول‌های آتش نشانی موردنیاز، در مواقع اضطراری در اتاق سرور وجود داشته باشد.
• رویه‌ها و خط مشی: سایت‌بوک‌هایی که کل خط‌مشی‌ها و رویه‌ها را توصیف می‌کنند باید در دسترس باشند و خط‌مشی‌ها باید سالانه بازبینی و به‌روزرسانی شوند.
• مدیریت ابزارها و تجهیزات پشتیبانی سایت: در پایگاه داده باید رکوردی از موجودی‌های اتاق سرور نگهداری شود. همچنین باید رویه‌هایی برای حفظ اطلاعات تجهیزات اتاق و نگهداری آنها وجود داشته باشد.

چگونه اتاق سرور را امن نگه داریم؟

پس از نصب و راه‌اندازی اتاق سرور، مهم‌ترین سوالی که مطرح می‌شود، چگونگی حفظ امنیت آن است. اکثر سرورها به شرایط محیطی حساسند و دما و رطوبت آنها پیوسته باید تحت نظارت باشد. خوشبختانه در عصر تکنولوژی می‌توان از برنامه‌های هوش مصنوعی برای مدیریت زیرساخت‌های خنک‌کننده اتاق سرور استفاده کرد تا هم عمر سرورها طولانی‌تر و هم کارایی آنها با کمترین هزینه ممکن، بیشتر شود. اما وقتی صحبت از امنیت اتاق سرور می‌شود، انتظار می‌رود شما به‌عنوان مدیر اقداماتی برای بهبود امنیت اتاق سرور انجام دهید. از جمله:

۱. شناسایی از نقاط آسیب‌پذیر سرور

اولین گام حفظ امنیت اتاق سرور، شناسایی آسیب‌پذیری‌های احتمالی است. نیم‌نگاهی به چیدمان اتاق سرور بیندازید تا بهترین نقاط برای استقرار سنسورها و دوربین‌های امنیتی را پیدا کنید. اگر نقشه‌ای از اتاق سرور نداشته باشید، طبیعی است در نهایت برخی از بخش‌های اتاق نقطه کور امنیتی باقی بمانند. به‌علاوه باید آسیب‌پذیری‌های اتاق را بشناسید. مثلا بدانید که کارمندان می‌توانند با قطع یک سیم یا خاموش کردن یک دستگاه، شکاف امنیتی در اتاق ایجاد کنند یا خیر.

۲. استقرار دوربین‌های امنیتی

سرور شما حاوی تجهیزات مهم فناوری اطلاعات است و این تجهیزات اداره کسب و کار شما را بر عهده دارند. بنابراین بهتر است مسئله دوربین‌های امنیتی را اصلا شوخی نگیرید. با این دوربین‌ها می‌توانید نظارت شبانه‌روزی روی اتاق سرور داشته و حتی اگر لحظه‌ای حواستان به مانیتورها نبود، امکان بازنگری و شناسایی رخنه را داشته باشید. حتی می‌توانید دوربین‌های خود را به سایر سنسورهای اتاق متصل کنید.

۳. استقرار سنسورهای حرکتی

تاثیر مثبت سنسورهای حرکتی بر امنیت اتاق سرور قابل وصف نیست. با سنسور حرکتی اگر شخصی بدون اجازه وارد اتاق سرور شود، یا هر زمان فعالیتی روی سرور ثبت شود، هشدار سنسور به صدا درآمده و نقض‌های امنیتی تجزیه و تحلیل می‌شوند. همچنین باید به فکر سنسورهای درب برای اتاق سرور باشید تا به‌محض باز شدن درب اتاق، بدون اجازه، هشدار دریافت کنید. مزیت این حسگرها تولید داده‌های ترافیکی است. یعنی فهرستی از تمام کاربرانی که به اتاق سرور دسترسی داشته‌اند را در اختیارتان قرار می‌دهد.

۴. ایمن‌سازی کابینت‌های سرور

اتاق سرور به کابینت‌های امن نیاز دارد. می‌توانید درب‌های عقب و جلوی کابینت را قفل کنید تا حتی اگر کسی به سرور روم دسترسی پیدا کرد، قادر به دستکاری سرورها نباشد. در دنیای تکنولوژی، تاسیسات سازمان‌های بزرگ از اسکنرهای بیومتریک برای ایمن‌سازی قفسه‌های کابینت استفاده می‌کنند تا هم احتمال رخنه به حداقل برسد و هم امکان مجوز از راه دور برای دسترسی به کابینت‌ها وجود داشته باشد.

جمع‌بندی

هر کسب‌وکار و شرکتی از نقطه‌ای به اسم 0 شروع کرده و به جایگاهی که الان دارد رسیده است. حتی گوگل و اپل نیز از این قاعده مستثنی نیستند و هر دو از یک گاراژ ساده متولد شدند. اما با گذر زمان و پیشرفت و توسعه بیزینس نیاز است تا زیر‌ساخت‌های موردنیاز نیز تأمین گردد. یکی از زیر‌ساخت‌های الزامی برای کسب‌وکار‌های متوسط و تا حدی بزرگ یک اتاق سرور است تا اطلاعات و منابع موردنیاز در آن به‌خوبی نگهداری شود.

غول‌های جهانی فناوری اطلاعات هم از اتاق سرور استفاده می‌کنند ولی ابعاد اتاق‌های آن‌ها به‌اندازه یک ساختمان چند صد طبقه است که با نام data center شناخته می‌شود. در این مقاله سعی شد تا به سوال اتاق سرور چیست پاسخ دهیم و همه مشخصات و نیاز‌های لازم برای داشتن یک server room استاندارد را بیان کنیم. امید است تا کمکی به توسعه کسب‌وکار یا افزایش دانش شما کرده باشیم.