ویندوز سرور چیست؟

ویندوز سرور (Windows Server) مجموعه‌ای از سیستم‌عامل‌های معرفی شده توسط شرکت مایکروسافت است که به‌منظور فعالیت‌های صنعتی و استفاده در سرور‌ها طراحی و ساخته شده‌اند. ویندوز سرور تنها در موارد تجاری استفاده می‌شود و نمی‌توان از آن برای کار‌های روزمره و عادی استفاده کرد. نام ویندوز سرور از سال 2003 که مایکروسافت این نرم‌افزار را در آوریل همان سال و تحت نام تجاری Windows Server 2003 انتشار داد، تا به امروز روی این سیستم‌عامل باقی ماند است.

در این مقاله قصد داریم تا به بررسی کامل این نرم‌افزار همراه با ویژگی‌ها و امکانات ورژن‌های مختلف آن بپردازیم. پس اگر علاقه‌مند هستید تا در مورد این سیستم‌عامل تجاری بیشتر بدانید، تا انتهای مقاله همراه ما باشید.

هم چنین مطالعه سرور چیست و آشنایی با همه انواع آن را از دست ندهید.

ویندوز سرور Windows Server چیست؟

در ماه آوریل سال 2003 شرکت مایکروسافت (Microsoft) نرم‌افزاری را تحت عنوان تجاری Windows Server 2003 وارد بازار کرد تا کنترل و مدیریت سرور‌ها را برعهده گیرد. سرور‌ها سیستم‌های کامپیوتری با منابع بسیار قوی بوده که به‌صورت مداوم آنلاین و فعال هستند و تنها در صورت بروز مشکل، خرابی، تعمیر، به‌روزرسانی و برخی شرایط خاص ممکن است از دسترس خارج شوند.

اگر درمورد سیستم‌عامل اطلاعاتی ندارید بهتر است به‌صورت خلاصه اشاره کرد که زبان کامپیوتری 0 و 1 است. یعنی کامپیوتر دو مفهوم را درک می‌کند، خاموش یا روشن. زمانی که به یک سیستم یا سرور می‌خواهید دستورات و به‌اصطلاح commandهایی را ارجاع دهید، باید با ترجمه دستورات خود به زبان باینری (همان 0 و 1) کاری کنید تا قسمت سخت‌افزار درخواست شما را درک کنید.

 سیستم‌عامل، رابط و پلی میان انسان‌ها و زبان باینری است که با ترجمه تمامی حرکات و دستورات شما مانند حرکت موس، فشار دادن دکمه، نوشتن یک متن، بازکردن یک برنامه و… باعث می‌شود تا کاری که می‌خواهید را رایانه پردازش و انجام دهد. حال رابط‌های کاربری ممکن است متفاوت باشد، زیرا رایانه‌های مختلفی از نظر سخت‌افزاری و طراحی وجود دارند.

برای مثال کامپیوترهای شخصی (PC) از ویندوز و لینوکس برای ترجمه دستورات استفاده می‌کنند درحالی‌که گوشی‌ها و تبلت‌ها از android و IOS برای این کار بهره می‌برند. حال سیستم‌های سخت‌افزاری دیگری به نام سرور، از Windows Server که تفاوت‌های زیادی با موارد ذکر شده دارند، برای انجام دستورات در سطح تجاری استفاده می‌شوند. در ادامه به بررسی تفاوت‌های این سیستم‌عامل با موارد دیگر می‌پردازیم.

تفاوت‌های ویندوز سرور با ویندوز معمولی

در نگاه اول یک کاربر معمولی نمی‌تواند تفاوت‌های محسوسی میان این دو سیستم‌عامل پیدا کند. هر دو دارای قسمت‌های کاملا مشابه مانند taskbar (نوار وظیفه)، نماد‌های معروف دسکتاپ و دکمه Start هستند. حتی روی Windows Server می‌توانید به‌راحتی نرم‌افزار‌هایی مانند مرورگر‌های وب را نصب کنید و وب‌گردی کنید، یا با آپلود عکس و داشتن برنامه ادیت تصویر، عکستان را تغییر دهید. همچنین بسیاری از برنامه‌ها و اصول اولیه که در ویندوز معمولی مانند Notepad وجود دارد، در ویندوز سرور هم گنجانده شده است.

دلیل این موضوع هم یکسان بودن پایه و اساس کدنویسی هر دو سیستم‌عامل (OS) بوده زیرا که ویندوز سرور 2003 نسخه‌ای از ویندوز XP است. یا ویندوز سرور 2016 نسخه‌ای ویندوز 10 و Windows Server 2019 بر مبنای نسخه 1809 همان ویندوز 10 پایه‌ریزی شده است. با وجود تمامی این موارد باز هم تفاوت‌های زیادی میان Windows Server  و  Windows Pro/Home وجود دارد مانند:

• ویندوز سرور شامل برنامه‌های مدیریت سازمانی است
• این نوع سیستم‌عامل دارای محدودیت‌های سخت‌افزاری کمتری بوده
• هیچ‌گونه ویژگی‌های اضافی ندارد
• قیمت‌های متفاوتی دارند

در ادامه به بررسی این 4 مورد اصلی به‌صورت عمیق می‌پردازیم، پس تا ادامه همراه ما باشید.

ویندوز سرور و برنامه‌های مدیریت سازمانی

زمانی که صحبت از Windows Server است، نیاز به برخی نرم‌افزار‌های مدیریتی مخصوص سازمان‌ها و به بیانی ساده‌تر، برنامه‌های تجاری که مدیریت و کنترل راحت‌تری در اختیار مدیران قرار می‌دهند حس می‌شود. برای مثال برخی از برنامه‌های سازمانی موجود بر روی ویندوز سرور عبارت‌اند از:

اکتیو دایرکتوری (Active Directory)

نرم‌افزاری بر پایه دامین کنترلر (domain controller) است. یعنی به‌جای ورود هر کاربر ازطریق رایانه و سیستم‌های کامپیوتری محلی، تنها با احراز هویت و دردست‌داشتن نام کاربری و پسورد می‌توان به منابع دسترسی پیدا کرد. خود سیستم اکتیو دایرکتوری به زیرشاخه‌ها و دسته‌بندی‌های مختلف بر اساس پلتفرم‌هایی که روی آن اجرا می‌شود، تقسیم می‌شود که عبارت‌اند از:

1. Domain Services (AD DS)
2. Lightweight Directory Services (AD LDS)
3. Certificate Services (AD CS)
4. Federation Services (AD FS)
5. Rights Management Services (RMS)

DHCP یا Dynamic Host Configuration Protocol

در حالت کلی این پروتکل وظیفه دارد تا برای هر دستگاه یک IP Address منحصربه‌فرد تخصیص دهد. اگر با مفهوم IP Address آشنا نیستید باید اشاره کرد که IP خود مخفف internet protocol بوده و مانند آدرس خانه‌های واقعی، نشان‌دهنده مبدا و مقصد دستگاه‌های متصل به شبکه است. زمانی که قرار است دو دستگاه در طول اینترنت یا هر نوع شبکه دیگری با هم دیگر تعامل داشته باشند، ابتدا باید همدیگر را پیدا کنند.

پیداکردن یکدیگر مانند شماره پلاک، آدرس، شماره اشتراک و موارد مشابه برعهده IP address است و هر آدرس آی‌پی باید منحصربه‌فرد باشد. همانند این‌که در دنیای واقعی نمی‌توان برای دوخانه در محل‌های متفاوت یک آدرس یکسان در نظر گرفت، در دنیای شبکه نیز نمی‌توان برای دو دستگاه مختلف متصل به یک network یک آدرس IP ثابت تعیین کرد.

پس وظیفه DHCP اختصاص دادن IP آدرس به هر دستگاه و مطمئن شدن از یونیک و منحصربه‌فرد بودن آن خواهد بود. حال در مکان‌های عادی مانند خانه‌هایتان یا رستوران‌ها و یا مغازه‌ها، اجرای این پروتکل برعهده روتر‌ها است. اما در ویندوز سرور، Dynamic Host Configuration Protocol روی این سیستم‌عامل اجرا می‌شود که عملکردهای بیشتری نیز ارائه می‌دهد.

برای مطالعه بیشتر مقاله ipsec چیست و نحوه کارکرد آن چگونه است؟ را پیشنهاد میکنیم.

File  و  Storage

در ویندوز‌های معمولی و عادی مانند ویندوز 10 و نسخه 11 که به‌تازگی وارد بازار شده، دسترسی‌های محدود ولی کافی برای مدیریت فضاهای ذخیره‌سازی در رایانه یا لپ‌تاپ در اختیار کاربران قرار داده می‌شود. اما زمانی که سازمان یا شرکتی برای بهبود شبکه و نتورک خود اقدام تهیه یا اجاره سرور می‌کند، یکی از خواسته‌ها داشتن فضای ذخیره‌سازی متمرکز با کنترل بیشتر بر روی منابع خواهد بود.

از‌این‌رو نیاز است تا سیستم‌عامل Windows Server نسبت به نسخه معمولی تفاوت‌های زیادی از نظر File و storage داشته باشد. همچنین میزان منابع موجود در سرور‌ها بسیار بیشتر از رایانه‌های معمولی است. برای مثال ممکن است تا 100 ترابایت storage در یک سرور معمولی سرو شود که درنتیجه مدیریت و کنترل آن نیز صددرصد تخصصی‌تر خواهد بود.

Print Services یا خدمات چاپ

بارهاوبارها اشاره کردیم که سرور‌ها برای خدمات تجاری و کسب‌وکار‌های بزرگ تهیه و طراحی شده‌اند. همچنین سیستم‌عامل این دستگاه‌ها نیز بر اساس نیاز‌های همین کسب‌وکار‌ها کدنویسی شده است. برای مثال در یک سازمان نسبتا توسعه‌یافته ممکن حداقل 10 پرینتر و چاپگر وجود داشته باشد که پیکربندی و تنظیم هرکدام با یک سیستم محلی، کار دشوار و زمان‌بر خواهد بود.

ازاین‌رو یکی از امکانات و ویژگی‌های ویندوز سرور، پیکربندی و نصب ساده تعداد زیادی دستگاه چاپ به شبکه بدون نیاز به کار اضافی است.

خدمات به‌روزرسانی (Windows Update Services)

کسب‌وکارهای زیادی دوست ندارند تا به‌روزرسانی‌های ویندوز و سیستم‌عامل به‌سرعت اعمال شود. در ویندوز‌های معمولی کاربران شاهد اعلان‌های متعدد در مورد آپدیت‌های نرم‌افزاری windows هستند و در مواردی خود سیستم به‌صورت خودکار آپدیت‌ها را دانلود و نصب می‌کند.

در شبکه‌های سازمانی این عمل ممکن است به شبکه و کل network آسیب جدی وارد کند. برای مثال پهنای باند شبکه را در بازه زمانی طولانی کاهش دهد یا به‌روزرسانی سیستم‌عامل منجر به عدم هماهنگی برخی نرم‌افزار‌ها با بستر اجرایی شود. ازاین‌رو Windows Server امکانات و ویژگی‌های منحصر‌به‌فردی برای کنترل به‌روزرسانی‌ها دارد.

شما با تنظیم سرور به‌عنوان کنترل‌کننده Windows Update می‌توانید تمامی به‌روزرسانی‌های را مدیریت و حتی قوانین خاصی روی آن‌ها اعمال کنید.

موارد ذکرشده تنها قسمتی از تفاوت‌های میان سیستم‌عامل ویندوز معمولی و ویندوز سرور است و در مواردی ممکن است که سازمانی با تهیه چندین Server و واگذاری تعدادی مسئولیت برعهده هریک از آن‌ها، عملکرد شبکه خود را تا حد زیادی بالا ببرد.

در ویندوز‌های معمولی نیز می‌توان با دانلود و نصب برخی از برنامه‌های جانبی، عملکرد تعدادی از ویژگی‌ها و امکانات ذکر شده را شبیه‌سازی کرد، ولی مطمئنا قدرت ویندوز سرور را نباید از آن‌ها انتظار داشت.

محدودیت‌های سخت‌افزاری ویندوز سرور

حداکثر میزان رمی که می‌توان روی ویندوز معمولی استفاده کرد 2 ترابایت است! بله شما می‌توانید تا حداکثر 2 TB رم (RAM) روی سیستم خود با استفاده از سیستم‌عامل ویندوز نصب و اجرا کنید که عدد دور از ذهنی به‌حساب می‌رسد. بیشترین میزان رمی که روی قوی‌ترین کامپیوتر‌های گیمینگ یا رندرینگ استفاده می‌شود، 32 گیگ است و رایانه شخصی با 1 ترابایت رم شاید وجود ندارد چه رسد به 2 ترابایت! 

اما باید اشاره کرد که برای ویندوز سرور این عدد 24 است. یعنی تا 24 ترابایت رم (RAM) را می‌توانید روی یک سرور و سیستم‌عامل Windows Server داشته باشید که این عدد برای سرور غیرعادی نیست. همچنین این نوع OS به شما اجازه می‌دهد تا 64 سوکت CPU استفاده کنید که در ویندوز معمولی این تعداد سوکت 2 است.

 ازآنجایی‌که اشاره شد سرور‌ها دستگاه‌های سخت‌افزاری بسیار قدرتمندی هستند و باید برای تعداد کلاینت‌های زیادی خدمات به‌صورت 24 ساعته سرو کنند، این اعداد و ارقام در مواقعی حتی کم بوده و شرکت‌هایی هستند که بیش از چند سرور را تهیه می‌کنند. همچنین در کلود کامپیوتینگ یا رایانش ابری (cloud copmuting) سرور‌ها برای میلیون‌ها کاربر خدمات پردازشی و ذخیره‌سازی متنوعی ارائه می‌کنند.

پس با این تفاسیر بهتر است بگوییم که برای ویندوز سرور محدودیت‌های سخت‌افزاری تا حدود زیادی نسبت به ویندوز معمولی برطرف شده است.

حذف ویژگی‌های اضافی در Windows Server

زمانی که شرکت و سازمانی روی به تهیه سرور و استفاده از خدمات مبتنی بر شبکه می‌آورد، تمامی دارایی‌ها اطلاعات ارزشمند خود را روی این بستر‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری قرار می‌دهد. به این معنی که نیاز به امنیت و حراست از منابع و دارایی‌ها در Servers بسیار بیشتر از کامپیوتر‌ها و رایانه‌های شخصی است.

پس معقول است تاحدامکان نسبت به کاهش ویژگی‌ها و نرم‌افزار‌های غیر مهم در این نوع سیستم‌عامل اقدام شود. تا جایی که بسیاری از برنامه‌های ویندوز معمولی را نمی‌توانید در ویندوز سرور به‌صورت پیش‌فرض داشته باشید. مانند گوگل کروم، Microsoft edge و… که نیاز به دانلود و نصب جداگانه آن‌ها است.

در مواردی حتی تعدادی از برنامه‌ها و نرم‌افزار‌های مهم را نیز نمی‌توانید روی Windows Server نصب کنید، چون به‌صورت پیش‌فرض برخی از دسترسی‌ها به منابع منع شده است تا امنیت سرور و سیستم‌عامل افزایش یابد. اما بااین‌حال باز OS سرور ابزار‌های مدیریتی مهم مانند Command Prompt را حفظ کرده و لازم به ذکر است که مرورگر پیش‌فرض ویندوز سرور Internet Explorer (اینترنت اکسپلورر) است.

قیمت‌هایی با تفاوت‌های زیاد در ویندوز سرور و ویندوز معمولی

از دیگر تفاوت‌های عمده ویندوز‌های معمولی مانند Windows 10 یا 8 با ویندوز سرور قیمت تهیه آن‌ها است. به طبع قیمت خرید یک محصول برای استفاده تجاری بیشتر از نسخه معمولی آن خواهد بود. همچنین در Windows Server علاوه بر هزینه خرید، بر اساس تعداد افرادی که به‌صورت قانونی از این OS استفاده می‌کنند باید هزینه اضافی پرداخت کرد. 

درگذشته با تهیه سرور‌های فیزیکی در کنار هزینه‌های خرید و راه‌اندازی ویندوز سرور، شرکت‌ها شبکه‌های خود را با بودجه‌های سنگینی اجرا می‌کردند. اما امروزه انواع سرویس‌های رایانش ابری (Cloud Computing) این امکان را فراهم کرده‌اند که بدون نیاز برای پرداخت هزینه خرید یک سرور و موارد جانبی آن، می‌توان بر اساس نیاز و استفاده پول پرداخت کرد.

 برای مثال Microsoft Azure یکی از این سرویس‌های کلود کامپیوتینگ است که با ارائه سرویس‌های متنوع به همراه قیمت‌های انعطاف‌پذیر، فشار ابتدایی تهیه زیرساخت‌های موردنیاز را کاهش می‌دهد.

جمع‌بندی

تقریبا هر محصولی که وارد بازار می‌شود، در دو نسخه تجاری و شخصی معرفی خواهد شد. زیرا در مصارف شخصی نیاز به امکانات و ویژگی‌ها متفاوت از نسخه تجاری است. در حوزه OS و سیستم‌عامل نیز این تفاوت در نسخه تجاری و شخصی وجود دارد.

نوع تجاری ویندوز که روی منابع سرور نصب و راه‌اندازی می‌شود، ویندوز سرور (Windows Server) نام دارد. از سال 2003 که اولین نسخه این نرم‌افزار با همین نام معرفی شد، همچنان سیستم‌عامل Server را با نام “ویندوز سرور” می‌شناسیم. در این مقاله سعی شد تا به‌صورت کامل و جامع به بررسی و ویژگی‌ها و تفاوت‌های ویندوز معمولی و نسخه تجاری آن (سرور) بپردازیم. امید است تا با مطالعه آن، بتوانیم کمکی در حل سوالات شما کرده باشیم.